પ્રકૃતિના નિયમો - એક અટળ ન્યાય

ભૌતિક શક્તિ આઠ ભૌતિક તત્વોની બનેલી છે : પૃથ્વી, જલ, અગ્નિ, વાયુ, આકાશ, મન, બુદ્ધિ, અહંકાર. આ તત્વો સ્થૂળથી સૂક્ષ્મ તરફ એવા ક્રમમાં ગોઠવાયેલા છે.

ભૌતિક પ્રકૃતિ ત્રણ ગુણની બનેલી છે : સત્વગુણ, રજોગુણ, તમોગુણ

જે રીતે અગ્નિના સ્ફૂલિંગો (અગ્નિમાંથી નીકળતા નાના અગ્નિકણો) અગ્નિ જેવા જ ગુણધર્મ ધરાવે છે પણ જો એકાદ નાનો સ્ફૂલિંગ અગ્નિમાંથી છૂટો પડીને પાણીમાં પડી જાય તો તેનો જ્વલનશીલ ગુણ નષ્ટ થઈ જાય છે, તે જ રીતે જ્યારે અતિ સૂક્ષ્મ આત્મા ભગવાનના સંગને ત્યજીને તમોગુણના સંસર્ગમાં આવે છે ત્યારે તેનો આધ્યાત્મિક ગુણ લગભગ લુપ્ત થઈ જાય છે.

જો સ્ફુલિંગ પાણીમાં પડવાને બદલે જો જમીન પર પડે તો થોડી ઉષ્ણતા જાળવી રાખે છે. બસ તે જ પ્રમાણે જ્યારે જીવ રજોગુણના સંસર્ગમાં આવે છે ત્યારે તે પોતાની ઈશ્વરભાવના પુનઃ જાગૃત કરશે એવી કંઇક આશા રહે છે.

જો સ્ફૂલીંગ સૂકા ઘાસ પર પડે તો બીજી આગ સળગાવી શકે છે અને પોતાનો જ્વલનશીલ ગુણ પુનઃ પ્રાપ્ત કરી લે છે તે જ રીતે જીવ સત્વગુણના સંસર્ગમાં આવે તો આધ્યાત્મિક સંગને લાભ લઈને ઈશ્વરભાવનાને પુનઃજીવિત કરી શકે છે.

धर्मस्य तत्त्वम निहितं गुहायाम

ધાર્મિક પ્રક્રિયાનું રહસ્ય આત્મ-સાક્ષાત્કારી આત્માઓના હૃદયોમાં રહેલું છે.

તો આ રહસ્ય પ્રાપ્ત કેવી રીતે થાય ?

महाजनों येन गत: स पन्था:

તમારે અધ્યાત્મવેત્તા મહાપુરુષોના પગલે પગલે ચાલવું જોઈએ.

જે મનુષ્ય સદા સર્વ જીવોને ગુણવત્તામાં ભગવાન સમાન ચેતનાના અંશ તરીકે જુએ છે, તે જ વસ્તુઓનો સાચો જ્ઞાતા બને છે, તો પછી તેને ભ્રમ કે ચિંતા કોણ ઉપજાવી શકે ? - ઈશોપનિષદ

ब्रह्मभूत: प्रसन्नात्मा न सोचति न कांक्षति

જે મનુષ્ય બ્રહ્મ-સાક્ષાત્કારની દિવ્ય અવસ્થામાં હોય છે, તે પૂર્ણ આનંદમય બને છે અને કદાપિ શોક કરતો નથી કે કશું પામવાની ઈચ્છા કરતો નથી.

આપણી ઇન્દ્રિયતૃપ્તિ માટે આપણે આપણી પાસે ન હોય એવી વસ્તુઓ મેળવવા બહુ આતુર હોઈએ છીએ. જ્યારે કશુંક ગુમાવીએ ત્યારે શોક કરીએ છીએ.

પરંતુ જો આપણે એમ જાણીએ કે ઈશ્વર સમગ્ર ભૌતિક શક્તિના સ્ત્રોત અને સ્વામી છે તો આપણે એમ સમજીશું કે બધું ઈશ્વરનું છે અને આપણને જે કંઈ મળ્યું છે તે ઈશ્વરસેવા અર્થે તેમણે જ આપ્યું છે.

જો આ સમજાઈ જાય તો આપણે આ જગતની વસ્તુઓ માટે વલખા મારતા નથી કે ઈશ્વર દ્વારા પરતા લઈ લેવામાં આવે તો શોક કરતા નથી.